محصول سیر و سلوک سی و سه چهار ساله دینی بنده موضوعی است که در این جلسه می خواهم طلیعه آن را برای شما مطرح کنم.

﴿ أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ﴾ ﴿ تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا ۗ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ﴾ ﴿ وَمَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ﴾ ﴿ يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۖ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ ۚ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ﴾ [ إبراهيم: 27]

تربیت، قرار گرفتن کلمه ی طیّب در جان انسان است.

به نظر می رسد ساختار وجودی انسان اینگونه عمل می کند که در زیر ساخت وجودی ما کلماتی نقش بسته است. باید به درون رفت و دید رفتار ما از چه کلماتی در درون نشات می گیرد. کلمات در سِیر زندگی و توسط محیط در درون ما جا پیدا کرده اند.

احساس سعادت یا شقاوت، تحت تاثیر این کلمات در حال ما شکل می گیرد.

سوال: کلمات چند دسته اند؟ جایگاه کلمات در عالم چیست؟ هر کلمه ای چه آثاری در سیر انسانی ایجاد می کند؟

قرآن در توصیف کلمات می فرماید کلمات در دو دسته اند: کلمات خبیث و کلمات طیب.

تعریف قرآنی کلمه طیّب

کلمه طیب مانند درختی است که ریشه آن در زمین است و ثابت و شاخه هایش در آسمان است. یعنی کلمه طیب سر جای خوش است. اگر هر چیزی سر جای خوش نباشد و جای خود را پیدا نکند، اوضاع ناجوری می شود. به اذن پروردگارش هم همیشه میوه می دهد.

تعریف قرآنی کلمه خبیث

کلمه خبیث مثل درختی است که از ریشه درآمده و قرار ندارد و جای ثابتی ندارد.

23 آیه ابتدایی سوره ابراهیم به ذکر عناوینی از کلمات طیبه و خبیثه می پردازد. قرآن با معرفی کلمات طیب و خبیث مار را از ظلمات به سمت نور هدایت می کند.

کلمات خبیثه در قرآن

من بهترم

﴿… قَالَ أَنَا خَيْرٌ …﴾ [ الأعراف: 12]

من بهترم. هرجا شما چنین کلمه ای در زندگی تان آمد، زندگی تان، تلخ می شود. اولین کسی که از کلمه ی بهتر استفاده کرده است شیطان است. ما در ادبیات دینی بهتر نداریم. دیگر داریم.

تحمیل نظر و مُکرَه کردن دیگران

﴿قَالَ فِرْعَوْنُ مَا أُرِيكُمْ إِلَّا مَا أَرَىٰ وَمَا أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ الرَّشَادِ﴾ [غافر: 29]

لا اکراه فی الدین. اکراه یعنی من یک چیزی را دوست ندارم و به من تحمیل شود. نمی توانید چنین کاری کنید. هیچ اکراهی در روش زندگی نیست. اگر شما چیزی را به من اکراه کنی، زندگی من را تلخ می کنی.

خود را منشاء اثر دانستن

﴿ قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَىٰ عِلْمٍ عِندِي﴾[ القصص: 78]

قارون می گوید موفقیت من ناشی از علمی است که نزد من بود.

به انحراف کشاندن کلمات

علاوه بر مطرح شدن کلمات طیبه و خبیثه در قرآن، پدیده ی دیگری نیز در قرآن مورد اشاره قرار می گیرد و آن به انحراف کشاندن یا خارج کردن کلمات از مواضع شان است.

﴿ مِّنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ ۚ﴾ [ سورة النساء: 46]

نتیجه این انحراف این است که آن بهره ای که از ذکر کلمات داشته اند را پس از آن نخواهند داشت:

﴿ فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً ۖ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ ۙ وَنَسُوا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوا بِهِ ۚ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَائِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِّنْهُمْ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾ [ سورة المائدة: 13]

این کلمات دیگر سیر من الظلمات الی النور نمی دهد. قرآن هست ولی هدایت نمی کند! بهره ای ندارد.

باران که در لطافت طبعش خلاف نیست/ در باغ لاله روید و در شوره بوم خس

چگونه می توان تربیت کرد؟

با کشف و ارائه هنرمندانه کلمات طیبه و خبیثه. مثلا در قالب ضرب المثل، شعر، داستان یا موسیقی.

و چقدر ما ظلم کردیم در چهل و اندی سال به موسیقی. تنها کشور گاگولی در دنیا که آلات موسیقی را در تلوزیون نشان نمی دهد ما هستیم.