نفس منم و عقل آنکه می تواند غبارها را بنشاند و بر تاریکی ها نور بیافکند.
چطور می شود مختار و آزاد بود، وقتی نفس مشوش است و عقل در انزوای ضعف؟
این روزها که می دانی؛ زمین وجود از ابر سیاه ترس و طمع تاریک شده و هوای نفس در ظلمات زمان می تازد و عمر را می گذراند، کجا می توان مجالی برای ظهور عقل و تسکین کودک وحشت زده ی نفس یافت؟
عقل اگر مجالی برای بروز پیدا کند، می تواند حیات را جوری سامان بخشد که حضور بیشتری یافته و قوا را به مرحله ای از اعتدال و بهجت رساند. عقل می تواند کلافگی ها و گره های ذهنی را که موجب تشویش و تضعیف عقل و سقوط نفس می شوند را کشف و رفع کند. مملکت وجود را از آشوب و ترس و طمع حفظ کرده و صلح و عدالت و اعتدال رابه ارمغان آورد.
کلافگی ذهنی برای من مثل به تعویق انداختن نماز (یا هر تکلیف معیّن دیگر) به ساعتی که عقل در ضعف است و عذابِ وجدانِ عدمِ انجام تکلیف به آشفتگی و اضطراب دامن می زند و آتش جهنم مهیای برافروختن و سوازاندن شده.
باید از نفس و عقل مواظبت کرد. هر که از خویش فرمان نَبَرد بر او فرمان می رانند.
پرهیز از گرسنگی و خستگی
استراحت های منظم بین ساعات کاری. یعنی فراقت از کار و نگاه کردن از دور به خویش، ساعات، روز و کار کردن.
نرمش های کوتاه و منظم بین ساعات کاری
انضباط در تغذیه و نوشیدن آب به میزان کافی. تغذیه دیر هنگام موجب افراط می شود و پرخوری و شکم پروری موجب خستگی و زوال عقل می گردد.
پیامبر می‌فرماید: دلهای خودتان را با زیاده‌روی در خوردن و نوشیدن نمی رانید؛ چرا که دلها با اینها می‌میرند چنانکه کشتزار با آب زیاد تباه می‌شود.
امام صادق می‌فرماید: ان البطن اذا شبع طغی؛ هر گاه شکم پر و اشباع شد راه طغیان در پیش گیرد.
لقمان چنین وصیت می‌کند: ای فرزند چون معده پر شود قوه فکر می‌خوابد و حکمت و دانایی گنگ می‌شود و اعضاء و جوارح از عبادت باز می‌ایستد.
- فراهم کردن محیط مساعد کاری (دما، تهویه، نور) و ابزار مناسب کار.
مراقبت از نفس
- دوری از اضطراب: انجام به موقع و دقیق کار ها با حس مسئولیت پذیری، در عین نپذیرفتن، یا تحمیل نکردن تکلیف ما لا یطاق بر نفس.
امام باقر می فرماید: اطلب بقاء العز بإماتة الطمع. می خواهی ذلیل نشوی طمع را در بمیران. لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللّهُ حُرّاً. بنده دیگران مباش؛ خدا تو را آزاد آفرید.
- نوشتن: گفتگو با نفس و واکاوی مشکلات و گره های ذهن.